ATLANTİS, CENNET, ÜTOPYA İLİŞKİSİ

     İlk Çağda ütopya kavramının daha çok Atlantis adasını model alan bir anlam alanına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Platon’un Atlantis adlı anlatısı ütopya fikriyle birlikte gelişen ada kavramının özündeki model durumundadır. Nitekim, Platon’un söz konusu anlatısından sonra çok sayıda ütopya tasarısı açık veya örtülü göndermelerle Atlantis anlatısıyla ilişkilidir. 

     Çeşitli inanç sistemlerinin, dinlerin cennet tasavvuru ile ütopya kavramı belirli ölçüde birleşir. Bu alanda inanç sistemlerinin getirdiği öbür dünyada yaşanacak mutlu hayat anlayışının ütopyaya etki etmiş olabileceği söylenebilir. Çünkü inanç sistemlerinin öngördüğü cennet tasavvurunda ütopyaya kaynaklık yapabilecek çokça unsur mevcuttur. 

     Ütopya olarak değerlendirebileceğimiz eserler inanç sistemin dışında kalan eserlerdir. Bunun sebebini fizik- metafizik alanlarını göz önünde bulundurarak izah edebiliriz. Northrop Frye’ın dediği gibi: “ Cennet Tanrının yarattığı bir bahçedir. İnsan eliyle yapılmamıştır.” Ütopya, Tanrı’nın söylediklerinin dışında, insan sözünün başladığı yerde aranmalıdır. Tanrı’nın vaat ettiği cennet, mükemmel olması sebebiyle bu dünyanın ütopyalarına kusursuz bir model olabilir, ancak öteki dünyaya, yani ahirete ait olması cenneti ütopya olmaktan çıkarır. 

     Ütopya, insan zihninin bir ürünüdür. İnsanın kurguladığı düşlerle daha iyi bir yaşama alanına taşınma fırsatını elde edebilmesi, onu yeni mekânlar, yeni dünyalar arayışına yönlendirmiştir. Mevcut toplum şartlarının insanın ve insan yaşayışının üzerindeki olumsuz etkileri bu arayışın temelindeki öncelikli sebeptir denebilir. Olumsuz etkilerin arasında ekonomik şartların kötüye gitmesi, demokrasi yoksunluğu, adalet sisteminde eksiklik ve hukuk sisteminin gereklerini yerine getirememesi, toplum veya aile baskısı gibi sebepler sayılabilir. Mevcut şartların ve yaşayışın içinde kendisini iyi hissetmeyen insan, bunları düzeltebileceği yeni bir alana taşınmak ister. Yaşadığı hayatta karşısına çıkan imkânsızlıklar onu hayalinde, zihninde tasarladığı ‘ gerçekte var olmayan bir ülke ’ kurmaya yönlendirir. Burada, kurgu işin içine girer, çünkü bundan sonra oluşacak yapı kişinin istekleri doğrultusunda gerçekleşecektir. Ütopya yazarı, mevcut yapıları eleştirmek ve onlara alternatif olarak daha iyi bir yapı getirme isteği doğrultusunda yeni bir yapı gerçekleştirir. Bu kurgu onun kendisi ve toplumu için düşlediği yeni bir toplum modelidir. Bu yeni toplum modeli ütopya olarak belirir.